Μαλοτήρα ή Δίκταμο…Η βοτανική Κρήτη έχει μεγαλείο ψυχής

Της Κατερίνας Καρσιώτη

Ιστορίες που γράφονται στη φύση έχουν μεγαλείο ψυχής, έχουν συναισθήματα και αρώματα που σκαρφαλώνουν από την θάλασσα μέχρι τις πιο ψηλές κορφές.

Δίπλα σε φαράγγια και σε θάλασσες αλλά και κάτω από βράχους στα ορεινά και ημιορεινά σημεία οι μικροί θησαυροί της βοτανικής Κρήτης είναι οι μεγάλοι πρωταγωνιστές του τότε αλλά και του σήμερα. 

Αρώματα που ευωδιάζουν και χρώματα αξεπέραστα που αναδύονται μέσα από τα χώματα υπογράφουν την Kρητική παράδοση, την Kρητική κουλτούρα. Ένας πραγματικός παράδεισος βιοποικιλότητας με γεωγραφική θέση που γοητεύει, με μικροκλίμα σπάνιο και μοναδικό στο οποίο ευδοκιμούν ένα σωρό διαμάντια της φύσης.

Τα αρωματικά φυτά είναι ένα από τα κεφάλαια του νησιού που από μόνο του μπορεί να γράψει σελίδες ολόκληρες. Τα Kρητικά βότανα που έχουν γίνει χιλιάδες φορές αντικείμενο μελέτης, που αυτοφύονται σε όλο το νησί και που εντυπωσιάζουν με την σπανιότητα και την μοναδικότητα τους καθώς πολλά από αυτά δεν τα συναντά πουθενά αλλού στο κόσμο.

 “Τα βότανα της Κρήτης…μία ολόκληρη αιωνιότητα

Και ναι είναι αλήθεια, αυτό το νησί είναι τόσο βοτανικό από τα γενοφάσκια του. Τόσο βοτανικό που έχει την πρωτοκαθεδρία με τα αρωματικά φυτά να αποτελούν μία τεράστια κληρονομιά αλλά και μία ανάμνηση που καθημερινά στη Κρήτη είναι στο πιάτο ή στο ποτήρι σου.

Δεντρολίβανο και Θυμάρι, Ματζουράνα και Δίκταμο, Έρωντας, Μαλοτήρα και Λαδανιά, Ρίγανη και Φασκόμηλο…ξεχωρίζουν, δεσπόζουν και δημιουργούν γευστικές προτάσεις που απογειώνουν και αιχμαλωτίζουν όλες τις αισθήσεις. Με μυρωδιές αυθεντίες, με αρώματα διαπεραστικά και με την τελική εμπειρία απλά ένα ολόκληρο βίωμα που είναι αέναο.

Οι λάτρεις των βοτάνων της Κρήτης αρκεί να κάνουν μία πεζοπορία στα φαράγγια, σε ελαιώνες, σε βουνά και σε ημιορεινά σημεία για να εξερευνήσουν την άγρια ζωή τους, την φινέτσα του χαρακτήρα τους και την γαλήνια προσωπικότητα τους, την μακροζωία τους και την αρωματική και χρωματική παλέτα να είναι ένα ολόκληρο ταξίδι στο χρόνο.

Δίπλα σε βράχους, πλάι σε κτήματα, ανάμεσα σε αγρούς. Με τις θεραπευτικές και φαρμακευτικές ιδιότητες τους να αναδύονται αλλά και με την Kρητική γαστρονομία να αναδεικνύει κάθε πτυχή της προσωπικότητας τους.

 5 κρητικά βότανα…αυθεντίες του νησιού! 

Μαλοτήρα…Στέκει διάσημο και απόκρημνο ψηλά στα 900 μέτρα υψόμετρο

Είναι το δημοφιλές ενδημικό Κρητικό τσάι του βουνού (Sideritis syriaca) το οποίο αυτοφύεται στα πιο ψηλά σημεία με τον κύριο πληθυσμό του να εντοπίζεται στο δυτικό τμήμα του νησιού μας.

Η ιστορία του τρέχει πίσω στους Βενετούς στους οποίους οφείλει και το όνομα του καθώς πριν περίπου 800 χρόνια ως κατακτητές ήταν και αυτοί που ανακάλυψαν και αναγνώρισαν τις ιδιαίτερες θεραπευτικές ιδιότητες του δίνοντας του το όνομα “maletira”.

Με την ένωση των λέξεων ‘’male’’ και ‘’tirare’’ (δηλαδή ‘’τραβώ’’ το ‘’κακό’’) φαίνεται να προκύπτει λοιπόν το πιο γνωστό όνομα του βοτάνου και το οποίο χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους ντόπιους μέχρι τις μέρες μας.

H φαρμακευτική χρήση του συγκεκριμένου βοτάνου επιβεβαιώνεται κυρίως στα κρυολογήματα, στη προστασία που παρέχει στα αιμοφόρα αγγεία και στο πεπτικό σύστημα. Επίσης διαθέτει αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική, μυκητοκτόνο και αντιβακτηριακή δράση και το καθιστούν το ισχυρό όπλο των Κρητών για την ενίσχυση του οργανισμούς τους.

Κατά την διάρκεια της πλήρους ανθοφορίας του, στρώνεται ένα χρυσό – πράσινο χαλί κάνοντας το θέαμα επιβλητικό και εντυπωσιακό.

 Το Δίκταμο… της Μινωικής Εποχής

Με προσωπικότητα δυναμική και με παγκόσμια φήμη, άλλο ένα ενδημικό φυτό το οποίο είναι γνωστό ήδη από την Μινωική Εποχή αποτελεί άλλη μία αυθεντία. Ιδιαίτερες αναφορές στις φαρμακευτικές και θεραπευτικές ιδιότητες του έχουν γίνει από τους ειδικούς της αρχαιότητας όπως ο Ιπποκράτης, ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης. Το δίκταμο κατά την αρχαιότητα θεωρούνταν φάρμακο για όλες τις παθήσεις , του στομάχου, του πεπτικού συστήματος, της σπλήνας, των ρευματικών και αρθριτικών, της μήτρας αλλά και της δυστοκίας όπως πρώτος αναφέρει ο Ιπποκράτης.

Η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις Δίκτη (βουνό της Κρήτης) και θάμνος. Στο ανατολικό κυρίως τμήμα του νησιού, το δίκταμο έχει την τιμητική του. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι μπορεί να το συναντήσεις με τα ονόματα Έρωντας ή Έρωτας, Σταµατόχορτο, Αδίχταµος, Στοματόχορτο, Στομαχόχορτο.

Σύμφωνα με την παράδοση μια θεωρία για την ονομασία του ως “έρωτας” είναι ότι ονομάστηκε έτσι, γιατί τα σημεία που αυτοφύεται είναι τόσο απόκρημνα και δύσκολο να προσεγγιστούν που μόνο κάποιος από έρωτα θα διακινδύνευε να το πλησιάσει και να το κόψει, προσφέροντάς το στην αγαπημένη του ως ένδειξη πίστης και παντοτινής αγάπης.

Ο μονάκριβος βοτανικός εραστής… Αλάδανος

Με πανέμορφα άνθη που πραγματικά γοητεύουν συναντάς το συγκεκρίμενο βότανο ως Κίστος ο Κρητικός (Cistus creticus) ή αλάδανος.

Με χρωματική και αρωματική παλέτα που ασκεί επιρροή, ο Αλάδανος είναι φυσικά φαρμακευτικό αλλά και μελισσοτροφικό φυτό, με το βλαστό και τα φύλλα του να περιέχουν μία χαρακτηριστική και ξεχωριστή βαλσαμώδη ρητινική αρωματική ύλη που ονομάζεται “λάδανο”. Πρόκειται λοιπόν για έναν ποώδη θάμνο με πολλά κλαδιά και φύλλα χνουδωτά με την ρίζα του να είναι ιδιαιτέρως σκληρή και ξυλώδη. 

Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι γνωστές ήδη από την αρχαιότητα, ωστόσο τα τελευταία χρόνια γίνονται όλο και πιο δημοφιλές παγκοσμίως κερδίζοντας το ενδιαφέρον όσων αγαπούν τα βοτανικά τσάγια και αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους ενδυνάμωσης του οργανισμού τους.

Ένα φυτό από τα πλουσιότερα σε πολυφαινόλες με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το λάδανο σε θυμιάματα και αλοιφές ενώ απέδιδαν στο βότανο αντιρρευματικές, θερμαντικές και αντισηπτικές ιδιότητες.

Την περίοδο της ανθοφορίας του ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θαυματουργό θα χαρακτήριζε κανείς είναι ότι καθένα από τα αμέτρητα άνθη κάθε φυτού παραμένει ανοιχτό για μια μόνο ημέρα που σημαίνει ότι η θέαση μίας τέτοιας συνθήκης είναι απλά αποκαλυπτική. Eπίσης η συλλογή του βοτάνου πραγματοποιείται κυρίως κατά τους θερινούς μήνες. Συλλέγει λοιπόν κανείς βλαστούς και φύλλα ενώ το μυστικό για να "πάρεις" τα ευεργετικά συστατικά του είναι να καταφέρεις να το συλλέξεις κατά την διάρκεια του μεσημεριού όπου επικρατεί έντονη ηλιοφάνεια και ζέστη. H συλλογή πραγματοποιείται είναι ένα ραβδί μήκους περίπου 1 μέτρου και που έχει στη μια άκρη του ένα ξύλινο τόξο πάνω στο οποίο έχουν δεθεί λουρίδες και από πλαστικό κυλινδρικής διατομής μήκους 50-60 εκ. με το οποίο μαζεύεται η ρητίνη από την αλαδανιά

Αξιόλογο αποτελεί το γεγονός οι Σίσες και οι Αλόϊδες  Κρήτης, έχουν την παγκόσμια αποκλειστικότητα στη συλλογή του αλάδανανου καθώς αποτελούσε σπουδαία πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους τους εδώ και δεκαετίες. Στην τοπική διάλεκτο η διαδικασία της συλλογής του ελαίου από το αρωματικό φυτό ονομαζόταν "αλανίζω" ενώ οι παραγωγοί του "αλαδανιάρηδες". 

Μάνα μου αχ…Μαντζουράνα μου

Ματζουράνα…Κρητικιά (Origanum microphyllum) με τα όλα της την οποία την ανακαλύπτεις κυρίως στα ίδια σημεία με τη μαλοτήρα.

Αποτελεί ουσιαστικά ένα ζευγάρι με το άλλο Κρητικό βότανο όχι μόνο στα βουνά αλλά ως προς τα ιδιαίτερα βοτανικά παντρέματα που συνήθιζαν να κάνουν οι ντόπιοι του νησιού.

Διαθέτει άρωμα που εγκλωβίζει, λεπτό και συγχρόνως έντονο, κλεισμένο σ’ ένα φυτό με πολύ μικρά μωβ άνθη και γκριζοπράσινα φύλλα, όμορφα τακτοποιημένα σε μακρύ λεπτούς βλαστούς. Η μαντζουράνα μοιάζει εύθραυστη αλλά καταφέρνει να επιβιώνει στις αντίξοες συνθήκες των κορυφών των βουνών της Κρήτης εδώ και αιώνες.

Το εαρινό Θυμάρι που στολίζει… Κρητικό τοπίο

Σε βουνά και σε κτήματα ακόμα και στις παρυφές των δρόμων κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, το θυμάρι (Coridothymus capitatus) απλώνει την ομορφιά του και στολίζει τους θάμνους με μωβ απέραντο χρώμα. Με το κρητικό τοπίο να ασκεί γοητεία βοτανική.

Στη περίπτωση που το πλησιάσεις, αντικρύζεις ένα άρωμα που σχεδόν σε εγκλωβίζει όχι μόνο εσένα αλλά και τις μέλισσες οι οποίες το περιτριγυρίζουν. Άλλωστε πρόκειται για το πιο γνωστό μελισσοκομικό φυτό του νησιού με την όμορφη όψη και τις μοναδικές ιδιότητες.

Η ονομασία του προέρχεται από τη λέξη ‘’θύμος’’ η οποία έχει ρίζες στα αρχαία ελληνικά και το ρήμα “θύω” που σημαίνει θυσιάζω. Η Ελληνική κουζίνα το τιμά ιδιαίτερα και χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό πολλών παραδοσιακών φαγητών που αποτελούν και τάση αλλά και πρόταση.

“Γοητεύουν, Διδάσκουν, Σαγηνεύουν…Αιωνιότητα και Μακροζωία αναδύουν…

Τα Κρητικά Βότανα με το Μεγαλείο Ψυχής…

Ακολούθησε και εσύ την ιστορία τους είτε στις ψηλές κορφές είτε στη γαστρονομία στην που αποκαλύπτονται ως σαν πραγματική αυθεντία !