Η Κρήτη των Γιορτών, τα ήθη και τα έθιμα της
Της Κατερίνας Καρσιώτη
Οι Γιορτές, κάθε Δεκέμβρη αποτελούν την πιο όμορφη περίοδο για όλους από την οποία πηγάζουν μοναδικές παραδόσεις και ιδιαίτερα ήθη και έθιμα, ξεχωριστά για κάθε περιοχή της Ελλάδας.
Η Κρήτη διαθέτει εδώ και ολόκληρα χρόνια, ένα δικό της «εορταστικό» χάρτη ο οποίος περιλαμβάνει τοπικές συνήθειες και τοπικές παραδόσεις οι οποίες κληρονομούνται από γενιά σε γενιά και συστήνουν ένα αρμονικό παζλ καθώς και ένα ξεχωριστό χαρακτήρα με αποκλειστικά Κρητικό άρωμα και Κρητική καταγωγή.
Το εντυπωσιακό είναι ότι από χωριό σε χωριό, τα ήθη και τα έθιμα των γιορτών μπορεί και να διαφέρουν ή να έχουν παραλλαγές, που σε κάθε επίσκεψη σου σε κάθε από αυτά να πρωταγωνιστεί το στοιχείο της έκπληξης καθώς και της εξερεύνησης.
Τα Χριστούγεννα στη Κρήτη είναι μία μακραίωνη παράδοση και διακατέχονται και από έναν μοναδικό συμβολισμό. Παλιότερα ήταν ένας κύκλος που έχει την αρχή του την επόμενη μέρα από τη γιορτή του Αγ. Φιλίππου, στις 14 Νοεμβρίου. Η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα ακολουθούν για να σε μεταφέρουν στο δικό τους πνεύμα.
Η κατάληξη αυτής της νηστείας ήταν ο εκκλησιασμός και η Θεία Κοινωνία την ημέρα των Χριστουγέννων και έπειτα το γιορτινό τραπέζι το οποίο είχε και νόημα, αφού η νηστεία κράταγε 40 μέρες και το κρέας ούτως ή άλλως ήταν κάτι που έμπαινε στα σπίτια σπάνια, γιατί δεν το συνήθιζαν οι παλαιότεροι για διάφορους λόγους με ποιο σημαντικό αυτό του κόστους. Άλλωστε είναι γνωστό πως αρκούνταν περισσότερο με την κατανάλωση του γάλακτος, του βουτύρου και των αυγών ενώ το κρέας είχε κυρίως την τιμητική του κατά την διάρκεια των εορτών.
Ακόμα και αν τα τελευταία χρόνια τα δυτικοευρωπαϊκά έθιμα διαδίδονται όλο και περισσότερο σε κάθε σημείο, η Ελλάδα και όλες οι περιοχές της επιμένουν να διατηρούν τα τοπικά τους έθιμα, να υψώνουν την λαογραφία του κάθε τόπου και να ακολουθούν με απόλυτο σεβασμό και αγάπη ήθη και συνήθειες που αν και ήρθαν από τις παλαιότερες γενιές, συνεχίζουν να υπάρχουν και «ζουν» ανάμεσα μας.
Η Κρήτη των Γιορτών και τα έθιμα της που παραμένουν αναλλοίωτα…και σε ταξιδεύουν σε άλλες εποχές!
“Η αναβίωση των Κρητικών ηθών και εθίμων κάθε χρόνο αποτελεί μία «ιεροτελεστία». Από τα έθιμα που ξεχωρίζουν είναι το χριστόψωμο, η μπουγάτσα, το σφάξιμο του χοίρου, το ποδαρικό και φυσικά τα κάλαντα με την Κρητική λύρα να «μπαίνει» σε κάθε σπίτι.”
Το ταξίδι σου στη Κρήτη των Χριστουγέννων έχει ένα βίωμα γλυκό και άκρως συμβολικό. Η αναπαράσταση της Φάτνης, τα γλυκίσματα, τα χοιροσφάγια όπως τα αποκαλούν, τα κάλαντα με Κρητική λύρα και την ντοπιολαλιά του τόπου, η περιβόητη μπουγάτσα και πολλά ακόμα είναι μόνο μερικά που σε κάνουν το «γύρο» των γιορτών σε Κρητική γη.
Η Αναπαράσταση της φάτνης στο Κίσαμο Χανίων….
Μία από τις πιο γνωστές τοπικές συνήθειες είναι η αναπαράσταση της φάτνης. Το γεγονός, παραδοσιακά εδώ και χρόνια, γίνεται στη σπηλιά του Αϊ Γιάννη στην Μαραθοκεφάλα Κισάμου, την παραμονή των Χριστουγέννων.
Η αναπαράσταση της φάτνης όπου γεννήθηκε ο Χριστός με πρόβατα, βοσκούς φωτιές σήμαντρα και το αστέρι να λάμπει στην κορυφή της σπηλιάς δίνουν ιδιαίτερο χρώμα. Παλιότερα, από την παραμονή των Χριστουγέννων οι γεωργοί, οι βοσκοί και οι ναυτικοί έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Οποίος γεννηθεί, όποιος δηλαδή υπερισχύσει και βγει νικητής την ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα υπερισχύσει μέχρι και τα Φώτα, αλλα και ολόκληρο τον καινούργιο χρόνο.
Τα περιβόητα Χοιροσφάγια της Κρήτης…
Αυτό το Κρητικό έθιμα το οποίο κρατά χρόνια ολόκληρα συνδέεται
με την συνήθεια της Κρητικής οικογένειας να μεγαλώνει όλο το χρόνο ένα χοίρο ο
οποίος σφάζεται την παραμονή των Χριστουγέννων, αποτελώντας το κύριο και
αγαπημένο χριστουγεννιάτικο πιάτο της ημέρας.
Σε πολλές περιοχές της Κρήτης, συνηθίζεται την επόμενη μέρα
να μαζεύονται παρέες και να ετοιμάζουν γαστρονομικά καλούδια για όλο τον χρόνο
όπως λουκάνικά, απάκι καθώς και το «διάσημο σε κάθε γωνιά», σύγκλινο το οποίο
είναι κρέας γουρουνιού κομμένο σε μικρά κομμάτια όπου αφού ψηθεί ψηθεί μπαίνει
σε μεγάλα δοχεία και καλύπτεται με το λιωμένο λίπος του ζώου.
Αξίζει να αναφερθεί πως οι παραπάνω «μαγειρικές ιεροτελεστίες» είχαν σκοπό να συντηρήσουν το κρέας για αρκετούς μήνες. Το πάστωμα και το κάπνισμα είναι από τους πιο συνήθεις τρόπους.
Από το χοιροσφάγιο της παραμονής Χριστουγέννων, έβγαιναν και
άλλες νοστιμιές τα οποία είναι ιδιαίτερα γνωστά στον Κρητικό κόσμο. Κάποια από
αυτά είναι η πηχτή τσιλαδιά, όλο το κρέας από το κεφάλι του
γουρουνιού το οποίο βράζει και ο ζωμός που προκύπτει όταν παγώσει γίνεται ένα
πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος. Επίσης οι ομαθιές
συνηθίζονται σε πολλά χωριά όπου είναι τα έντερα του χοίρου γεμισμένα
με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια από το συκώτι του και φυσικά οι τσιγαρίδες,
οι οποίες είναι κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που συνδυάζουμε
με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό όταν μαζεύουμε τις ελιές.
Το Χριστόψωμο του νησιού έχει ιστορία…
Θα συναντήσεις πολλούς στη Κρήτη να στο αποκαλούν
ξιομπλιαστό ψωμί. Και πολύ σωστά διότι είναι περίτεχνα διακοσμημένο με αλέτρια,
πουλιά, άνθη και ζώα τα οποία είναι στολίζια από το ζυμάρι. Στο κέντρο
πρωταγωνιστεί ένας μεγάλος σταυρός και ένα καρύδι.
Το Χριστόψωμο της Κρήτης πρωταγωνιστεί σε κάθε σπίτι με την
παράδοση να θέλει κατά το ζύμωμα, νοικοκυρές να τραγουδάνε «Ο Χριστός
γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».
Μερίδιο σε ένα κομμάτι χριστόψωμο, κατά τις παλιές εποχές,
είχαν και τα ζώα της οικογένειας, όπου ο νοικοκύρης το έτριβε και το ανακάτευε
με πίτουρα για να το φάνε και να είναι ευλογημένα όλο τον χρόνο.
Στα ορεινά του Ρεθύμνου και πιο συγκεκριμένα στο Αμάρι, τη
νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, οι ντόπιοι έβαζαν λίγη ζύμη σ’ ένα
ξύλινο σκαφάκι και ενώ ξενυχτούσαν τρωγοπίνοντας, η ζύμη φούσκωνε και γινόταν
προζύμι. Τότε λοιπόν εκείνη τη χρονική στιγμή πίστευαν ότι ήταν η ώρα που
γεννιέται ο Χριστός.
Τα γλυκίσματα της Κρήτης έχουν παράδοση και άπλετη
νοστιμιά…
Τι δεν θα έδινες για τα παραδοσιακά γλυκίσματα της Κρήτης…Τα
μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, η Βασιλόπιτα, οι γλυκοκουλούρες, τα σαρίκια αλλά
και τα ξεροτήγανα ξετρελαίνουν κάτω από το πνεύμα των Χριστουγέννων.
Τα μελομακάρονα συνηθίζεται να βουτιούνται σε μέλι και να πασπαλίζονται με κοπανισμένο καρύδι, σησάμι και κανέλα. Οι κουραμπιέδες έχουν αγνό βούτυρο, ρακί, αμύγδαλα, ζάχαρη άχνη. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες ακόμα λένε ότι η ζάχαρη συμβολίζει τα χιονισμένα βουνά του νησιού. Τα σαρίκια είναι από φύλλο ζύμης, τηγανίζονται σε καυτό λάδι και πασπαλίζονται με κανέλα και σησάμι ενώ τα ξεροτήγανα είναι περίπου ίδια με τα σαρίκια αλλά τυλίγονται στα δάκτυλα.
Τα κάλαντα της Κρήτης ηχούν σε κάθε χωριό…
Στη ντοπιολαλιά του τόπου και με Κρητική λύρα και λαούτα, μνημονεύουν τα γεγονότα των εορτών και μοιράζουν ευχές στο κάθε νοικοκύρη κάθε παραμονή.
Το έθιμο των «Αέρηδων»…
Πρόκειται για το έθιμο που είναι άμεσα συνδεδεμένο με την
φύση. Από την παραμονή των Χριστουγέννων λοιπόν οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και
οι ψαράδες έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και
ποιος θα βαπτισθεί». Όποιος γεννηθεί, ο αέρας δηλαδή που θα υπερισχύσει την
ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα είναι που θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για
το μεγαλύτερο μέρος του καινούριου χρόνου.
Η γιορτινή μπουγάτσα του Ηρακλείου…
Μία από τις πιο νόστιμες τοπικές συνήθειες που συμβαίνει στο
Ηράκλειο με τους κατοίκους να καταναλώνουν μπουγάτσα πασπαλισμένη με ζάχαρη και
κανέλα. Άλλο ένα έθιμο με έντονο τον συμβολισμό καθώς συνηθίζεται την
Πρωτοχρονιά όπου απολαμβάνοντας μπουγάτσα, απολαμβάνει και την πρώτη γλυκιά
γεύση του χρόνου. Την παραμονή της πρωτοχρονιάς, στο Ηράκλειο στήνονται
υπαίθριοι πάγκοι για την διανομή μπουγάτσας.
Ο αγιασμός των κουδουνιών της Νότιας Κρήτης…
Ένα έθιμο που το ασπάζονται ιδιαιτέρως οι ντόπιοι μέχρι και
σήμερα. Οι κτηνοτρόφοι από την μεριά τους θεωρούν ότι ο αγιασμός των κουδουνιών
είναι κάθαρση και ευλογία για το κοπάδι. Κυρίως στα Σφακιά και στα Καπετανιανά
Χανίων αλλά και σε άλλα χωριά οι κτηνοτρόφοι πηγαίνουν τα κουδούνια των ζώων
τους δίπλα στο σταυρό του αγιασμού για να τα αγιάσουν.